Piše: Dejan Rakita

Pitanje rudarenja, a posebno rudarenja litijuma, polako doseže svoj vrhunac jer se ovom temom pored lokalnih mještana (kojih se to najviše i tiče) i eko aktivista, sa jedne, i predstavnika rudarskih kompanija, sa druge, počinju baviti i ključni politički igrači u BiH, poput Milorada Dodika, Radovana Viškovića i Nermina Nikšića.

To bi moglo da znači da ulazimo u posljednju i odlučnu fazu gdje će se, po jednoj verziji, BiH pretvoriti u “rudnik Evrope”, dok će, po drugoj, nastupiti doba prosperiteta, zapošljavanja i velikog ulaganja. Sve do prije par sedmica predsjednik RS Milorad Dodik nije se intenzivnije uključivao u temu oko rudarenja ali njegov ulazak u javnu raspravu oko informacija da li će se u Loparama iskopavati “litijum ili magnezijum” znači samo jedno – rudarenje na obroncima Majevice postala je jedna od najaktuelnijih tema u javnom diskursu a što je izuzetna rijetkost u BiH budući da domaće medije ali i pažnju javnosti privlače, već decenijama po pravilu, isključivo političke teme. Ruku na srce, i pitanje Lopara, odnosno geoloških istraživanja na ovom području, vremenom se pretvorilo dijelom i u političko pitanje.

Ko, kada i koliko?

A sve je počelo ne tako davno, u oktobru prošle godine, kada je u medijima odjeknula vijest da je u Loparama pronađena “sirovina 21. vijeka” odnosno litijum. Prva istraživanja firme Ar Core AG iz Švajcarske ukazivala su kako je vrijednost otkrivenih zaliha oko 10 milijardi dolara.

Geološka istraživanja na području Lopara su rađena tri godine bez medijske pompe i daleko od očiju javnosti, a završena su 31 .jula 2022. godine.

“Sve je provedeno uz striktno poštovanje zakonske regulative i u skladu sa najvišim geološkim i ekološkim standardima koji važe za ovu vrstu istraživanja, kako na lokalnom, tako i na međunarodnom nivou. Kompanija ispunjava sve uslove za podnošenje zahtjeva za dodjelu koncesije za korištenje ovog evropskog nalazišta mineralnih sirovina. Licencu za istraživanje nalazišta mineralnih sirovina dobili smo 2018. godine, a u periodu od 2020. do 2022. godine uslijedile su tri intenzivne faze istraživanja. Mineraloški sadržaj ležišta, koji se istražuje u posljednje četiri i po godine, sadrži značajne količine litijum-karbonata, magnezijuma, kalijuma i bora”, navedeno je u saopštenju ove kompanije.

Ar Core je naveo da je dozvolu za istraživanje mineralnih nalazišta u regiji Lopare dobio 2018. godine, a sam proces je nadgledala firma CSA Global, DIO ERM Grupe specijalizovane za rudarstvo.

Tri faze istraživanja su uslijedile između 2020. i 2022. godine, a mineralno nalazište je konačno naučno procijenjeno i potvrđeno u ljeto 2022. godine.

Vladimir Rudić, direktor kompanije Ar Core ulaganja, kaže da projekat u Loparama donosi prosperitet regiji.

“Proizvodnja i povezane aktivnosti će direktno stvoriti do 1.000 lokalnih radnih mjesta i između 3.000 i 5.000 poslova posredno, ekonomski revitalizujući regiju. Željeli bismo da zahvalimo ljudima u Loparama na podršci tokom cijelog procesa i radujemo se što nismo doživjeli nikakve prigovore s njihove strane”, navodi Rudić.

Inače, prve javne informacije o ovim geološkim istraživanjima litijuma na području Lopara pojavile su se 2020. godine ali one nisu zainteresovale širu javnost što je možda i razumljivo kada se uzme u obezir činjenica da je cijeli svijet tada bio preokupiran borbom protiv pandemije virusa korona.

Priča o litijumu o Loparama doseže i do 2012.godine kada su vršena su geološka istraživanja bora, litijuma, natrijuma, stroncijuma, kalijuma i prateće asocijacije elemenata na području Mjesne zajednice Lipovice, koja pripada opštini Lopare. Preduzeće “Lithium Balkan” doo Lopare osnovano je polovinom 2010. godine u Loparama, a navodno se radilo o kanadskoj kompaniji koja je formirala svoju ispostavu u Loparama i vršilo geološka istraživanja litijuma i bora  u selu Lipovice na Majevici. Sa Vladom Republike Srpske potpisali su tada i ugovor o dodjeli koncesije na tri godine. Ugovor o koncesiji kasnije je sporazumno raskinut i od tog posla nije bilo ništa. Zašto – do danas je ostala tajna.

I prije kanadske firme na teritoriji Lopara je od 1998. do 2003. godine istraživala firma Rio Sava, ćerka firme Rio Tinto. Navodno, nakon nekoliko godina istraživanja nisu bili zadovoljni dobijenim rezulatatima, nakon čega se povlače iz ovog projekta.

Ipak, i pored dva neuspješna pokušaja kanadske i australijske kompanije, 2020.godine u ovu priču ulazi slovenski preduzetnik Andrej Rautner koji je uložio milione eura u “Rudnik litijuma” firmu koja je bila vlasnik kompanije Ar Core. I samo ime firme vjerovatno označava inicijale ovog kontraverznog biznismena koji je, prema neformalnim saznanjima, i najzaslužniji zašto je istraživanje litijuma dobilo i svoju treću šansu na teritoriji Lopara.

Osnivači su bili Rautnerove firme preduzeća “Ar plane”, “R mercuri” i “The H” iz Slovenije te “AR plane” i “Yolle top invest” iz Laktaša, dok je osnivački kapital izosio čak 11,8 miliona maraka.

Ipak, u toku samog istraživanja u Loparama, Ar Core je preuzet od strane švajcarske firme Ar Core AG iz Švajcarske.

Bliske veze kontraverznih poduzetnika

Iako Routner ima više kompanija u BiH registrovanih na svoje ime, izvori ne isključuju da je i dalje povezan sa projektom u Loparama i švajcarskom firmom.

Prema informacijama portala novice.svet24.si iz više izvora, navodi se da je Rautner vlasnik kompanije AR Plane i da ima odlične veze u građevinskim, političkim ali i obavještajnim krugovima zemalja bivše Jugoslavije. Rautner se praktično ne pojavljuje u javnosti, a najčešće učestvuje, kako navodi svet24.si, u rizičnim, čak i špekulativnim poslovima, odnosno u poslovima „ispod radara”.

Zanimljivo je da je vlasnik jedne od firmi osnivača Ar Core i firma ““Yolle top invest” iz Laktaša, a vlasnik i odgovorno lice ove firme je Jozo Mikulić, dugogodišnji Rautnerov saradnik, kontraverzni preduzetnik.

Zanimljivo je da je Mikulićev blizak saradnik i Rok Gale. On je u aferi oko fiktivne preprodaje skoro 400 kg zlata optužen u svojstvu direktora zagrebačke firme Gold Box, koja je po tvrdnjama Državnog tužilaštva Hrvatske bila dio lanca za pranje novca. Gale je bio poznat i kao vlasnik najveće zaštitarske firme u BiH Gama osiguranje, a povezivan je i sa zloglasnim Ismetom Bajramovićem Ćelom i Fikretom Abdićem Babom, kao i nekadašnjim ministrom bh policije Alijom Delimustafićem, navode hrvatski mediji koji su se bavili aferom Gold Box. Mikulić i Gale su osnivači firme u Laktašima koja nosi isto ime “Gold Box” i koja je bila povezana sa aferom u Hrvatskoj.

(nastavak u utorak, 19. marta)