Piše: Nermina Čaušević, dipl. ing. hemije

Zaštita životne sredine i racionalno korištenje materijala i energije postaje posljednjih godina određujući faktor u oblasti naučno-tehničkog i ukupnog razvoja jedne zemlje.

Ovo podrazumijeva sistemski pristup upravljanju u oblasti zaštite životne sredine. U prvom redu to obuhvata primjenu procesa i postrojenja sa minimalnom količinom zagađujućih i otpadnih materijala. Tehnički procesi danas zahtijevaju tehnologije koje pored proizvodno tehničkih i ekonomskih parametara imaju i odgovarajuće parametre zaštite životne sredine. Pri projektovanju novih postrojenja i odabiru tehnologija mora se uzeti u obzir i istražiti njihov uticaj na okolinu. Zbog toga je potrebno opredijeliti se za takve tehnologije koje ne predstavljaju izvore zagađujućih komponenti.

Osnovna karakteristika procesa sa malo ili bez otpadnih materijala je maksimalno iskorištavanje prirodnih izvora za proizvodnju materijala ili energetskih proizvoda, pa je potrebno voditi računa o maksimalnom smanjenju emisije neiskorištenih materijala i energetskih udjela.

Na slici je prikazana pojednostavljena šema aktivnosti u istraživanju, razvoju, građenju i eksploataciji procesa sa ili bez otpadnih materijala što je u cilju sprovođenja gore navedenih aktivnosti.

Pri izboru osnovnih materijala i energije koji se koriste u procesu trebalo bi uglavnom koristiti domaće izvore, npr. u kotlovnicama gdje je god to moguće sagorijevati biomasu umjesto uvoznih tečnih i gasovitih goriva.

Osnovni principi pri izgradnii i eksploataciji procesa bez ili sa minimalnom masom otpadnih materijala i gubitkom energije su:

• Korištenje prirodnih izvora, sa maksimalnom raspoloživošću i mogućnošću regeneracije;
• Maksimalno korištenje sekundarnih sirovina i sekundarne energije (sagorijevanje raznog otpada i korištenje energije otpada);
• Smanjenje mase otpadnih materijala i gubitka energije u procesu proizvodnje;
• Razvoj proizvodnih programa za proizvode sa što manjom masom otpadnih materijala i gubitkom energije;
• Odgovorno korištenje prirodnih izvora, proizvoda, energije.

Najvažniji problem izazvan proizvodnjom energije je promjena klime. Promjena klime je problem koji je povezan sa promjenama u koncentraciji stakleničkih gasova (vodene pare, CO₂,CH₄, N₂O, CFC itd.) koji apsorbuju infracrveno zračenje koje dolazi sa zemljine površine i tako izazivaju efekat staklene bašte. Ljudske aktivnosti, kao što su sagorijevanje fosilnih goriva, deforestacija i neki industrijski procesi dovode do povaćanja koncentracije stakleničkih gasova. Zbog toga, mnogo više infracrvenog zračenja biva apsorbovano u atmosferi, što dovodi do promjena  u temperaturi vazduha, količini padavina, izaziva porast nivoa mora i topljenje glečera. Pored promjena klime, emisije NOx i SOx pri sagorijevanju goriva izazivaju kisele taloge na zemljištu i u vodi. Voda koja se koristi u svrhe hlađenja prilikom proizvodnje energije, vraća se nazad u rijeke nakon korištenja, ali sa većom temperaturom i manjim sadržajem kiseonika, izazivajući termalno zagađenje i smanjenje sadržaja kiseonika u vodama. Nafta koja otiče iz rezervoara izaziva zagađenje vode i tla. Brane na rijekama dovode do poremećaja u protoku vode i utiču na faunu. Prema nedavnim istraživanjima vještačka jezera prouzrokuju povećanu emisiju metana usljed raspadanja organskih materija u potopljenim oblastima.

Štetni uticaji na okoliš povezani su sa ekstrakcijom fosilnih goriva (uglja kroz degradaciju zemljišta i emisiju metana i nafte kroz zagađenje vode i tla izazvano curenjem i nezgodama). Kopanje uglja kao i njegovo sagorijevanje takođe ostavlja značajne količine čvrstog otpada. Upotreba nuklearne energije produkuje nuklearni otpad, a predstavlja i veliku opasnost od nezgoda koje mogu da se dogode tokom rada.

Razvojne strategije zemalja u tranziciji, kao što je Bosna i Hercegovina, se posmatraju kroz održivi razvoj čiji nivo treba uskladiti sa razvojem evropskih regija. Globalne promjene klime ustanovljene su UN konvencijama i odnose se na reduciranje stakleničkih plinova među kojima su najvažniji CO₂, CH₄ i N₂O. Industrijski razvijene zemlje su postigle određeni nivo smanjenja emisije stakleničkih plinova i nakon stupanja na snagu KYOTO protokola  sagorijevanje goriva (ugalj i zemni plin) sa ciljem smanjenja emisije CO₂ i NOx zahtijeva temeljitu obradu u svim segmentima: izbor goriva, analiza uslova kod sagorijevanja u ložištu i formiranja produkata potpunog i nepotpunog sagorijevanja, gubitka topline, reduciranja emisije plinovitih polutanata itd.

KYOTO protokol je prvi legalni ugovor koji je stupio na snagu 16.02.2005. kao rezultat zajedničkog djelovanja  na globalnom planu, potpisnice su razvijene industrijske zemlje (njih 55 ), a prisutna je podrška i ostalih zemalja.

Staklenički plinovi prije svega CO₂ koji potiče iz procesa sagorijevanja fosilnih goriva, nakupljaju se u Zemljinoj atmosferi. Poznato je da CO₂ kao i H₂O para imaju sposobnost apsorpcije sunčeve energije i dodatnog zagrijavanja zemljine površine što utiče na globalno povišenje temperature.

Protokol obuhvata i plin metan koji potiče od procesa na Zemljinoj površini(agrikultura, otpadni materijali). Način reagiranja hidrokarbona odnosi se na nastajanje različitih radikala koji postaju aktivni centri  i imaju važnu ulogu u kemijskim reakcijama.

U atmosferi se javlja čitav niz oksida azota: N₂O, NO, NO₂, N₂O₃, N₂O₄ itd. U znatnoj količini iz prirodnih izvora nastaje N₂O pretežno bakterijskom aktivnošću. Problem predstavlja nakupljanje NOx u atmosferi, odnosno oksida dušika NO i NO₂ koji potiču iz procesa sagorijevanja goriva(stacionarni i mobilni izvori). Navedeni oksidi učestvuju u brojnim reakcijama u atmosferi.

Prema KYOTO protokolu u stakleničke plinove uključeni su još: hidrofluorokarboni (HFC), perfluorokarboni (PFC) i sumpor-heksafluorid (SF₆). Navedene plinove karakterizira dugotrajno zadržavanje u atmosferi pa se tretiraju kao izrazito štetni za ozonski sloj.

Prema konvencijma i dogovorima sve zemlje, razvijene i nerazvijene treba da provode mjerenja i prezentiraju pokazatelje sa ciljem limitiranja emitenata u atmosferu.

Da je Evropa odlučna u rješavanju problema izazvanih štetnim uticajem industrije i savremenog načina života pokazuje i donošenje Evropskog zelenog plana 2019. godine.

Kako emisija štetnih gasova ne poznaje granice i Bosna i Hercegovina treba nastojati slijediti  smjernice ovog plana s jedne strane za dobrobit svojih građana, a sa druge radi usklađivanja sa zahtjevima Evropske unije.

Ovaj blog objavljen je u sklopu poziva za pisanje blogova “Priroda vrišti – ti je opiši!“. Svoje blogove možete slati na adresu info@mislioprirodi.ba.