Piše: Dejan Rakita

Pitanje rudarenja, a posebno rudarenja litijuma, polako doseže svoj vrhunac jer se ovom temom pored lokalnih mještana (kojih se to najviše i tiče) i eko aktivista, sa jedne, i predstavnika rudarskih kompanija, sa druge, počinju baviti i ključni politički igrači u BiH, poput Milorada Dodika, Radovana Viškovića i Nermina Nikšića.

To bi moglo da znači da ulazimo u posljednju i odlučnu fazu gdje će se, po jednoj verziji, BiH pretvoriti u “rudnik Evrope”, dok će, po drugoj, nastupiti doba prosperiteta, zapošljavanja i velikog ulaganja. Sve do prije par sedmica predsjednik RS Milorad Dodik nije se intenzivnije uključivao u temu oko rudarenja ali njegov ulazak u javnu raspravu oko informacija da li će se u Loparama iskopavati “litijum ili magnezijum” znači samo jedno – rudarenje na obroncima Majevice postala je jedna od najaktuelnijih tema u javnom diskursu a što je izuzetna rijetkost u BiH budući da domaće medije ali i pažnju javnosti privlače, već decenijama po pravilu, isključivo političke teme. Ruku na srce, i pitanje Lopara, odnosno geoloških istraživanja na ovom području, vremenom se pretvorilo dijelom i u političko pitanje.

Ko, kada i koliko?

A sve je počelo ne tako davno, u oktobru prošle godine, kada je u medijima odjeknula vijest da je u Loparama pronađena “sirovina 21. vijeka” odnosno litijum. Prva istraživanja firme Ar Core AG iz Švajcarske ukazivala su kako je vrijednost otkrivenih zaliha oko 10 milijardi dolara.

Geološka istraživanja na području Lopara su rađena tri godine bez medijske pompe i daleko od očiju javnosti, a završena su 31 .jula 2022. godine.

“Sve je provedeno uz striktno poštovanje zakonske regulative i u skladu sa najvišim geološkim i ekološkim standardima koji važe za ovu vrstu istraživanja, kako na lokalnom, tako i na međunarodnom nivou. Kompanija ispunjava sve uslove za podnošenje zahtjeva za dodjelu koncesije za korištenje ovog evropskog nalazišta mineralnih sirovina. Licencu za istraživanje nalazišta mineralnih sirovina dobili smo 2018. godine, a u periodu od 2020. do 2022. godine uslijedile su tri intenzivne faze istraživanja. Mineraloški sadržaj ležišta, koji se istražuje u posljednje četiri i po godine, sadrži značajne količine litijum-karbonata, magnezijuma, kalijuma i bora”, navedeno je u saopštenju ove kompanije.

Ar Core je naveo da je dozvolu za istraživanje mineralnih nalazišta u regiji Lopare dobio 2018. godine, a sam proces je nadgledala firma CSA Global, DIO ERM Grupe specijalizovane za rudarstvo.

Tri faze istraživanja su uslijedile između 2020. i 2022. godine, a mineralno nalazište je konačno naučno procijenjeno i potvrđeno u ljeto 2022. godine.

Vladimir Rudić, direktor kompanije Ar Core ulaganja, kaže da projekat u Loparama donosi prosperitet regiji.

“Proizvodnja i povezane aktivnosti će direktno stvoriti do 1.000 lokalnih radnih mjesta i između 3.000 i 5.000 poslova posredno, ekonomski revitalizujući regiju. Željeli bismo da zahvalimo ljudima u Loparama na podršci tokom cijelog procesa i radujemo se što nismo doživjeli nikakve prigovore s njihove strane”, navodi Rudić.

Inače, prve javne informacije o ovim geološkim istraživanjima litijuma na području Lopara pojavile su se 2020. godine ali one nisu zainteresovale širu javnost što je možda i razumljivo kada se uzme u obezir činjenica da je cijeli svijet tada bio preokupiran borbom protiv pandemije virusa korona.

Priča o litijumu o Loparama doseže i do 2012.godine kada su vršena su geološka istraživanja bora, litijuma, natrijuma, stroncijuma, kalijuma i prateće asocijacije elemenata na području Mjesne zajednice Lipovice, koja pripada opštini Lopare. Preduzeće “Lithium Balkan” doo Lopare osnovano je polovinom 2010. godine u Loparama, a navodno se radilo o kanadskoj kompaniji koja je formirala svoju ispostavu u Loparama i vršilo geološka istraživanja litijuma i bora  u selu Lipovice na Majevici. Sa Vladom Republike Srpske potpisali su tada i ugovor o dodjeli koncesije na tri godine. Ugovor o koncesiji kasnije je sporazumno raskinut i od tog posla nije bilo ništa. Zašto – do danas je ostala tajna.

I prije kanadske firme na teritoriji Lopara je od 1998. do 2003. godine istraživala firma Rio Sava, ćerka firme Rio Tinto. Navodno, nakon nekoliko godina istraživanja nisu bili zadovoljni dobijenim rezulatatima, nakon čega se povlače iz ovog projekta.

Ipak, i pored dva neuspješna pokušaja kanadske i australijske kompanije, 2020.godine u ovu priču ulazi slovenski preduzetnik Andrej Rautner koji je uložio milione eura u “Rudnik litijuma” firmu koja je bila vlasnik kompanije Ar Core. I samo ime firme vjerovatno označava inicijale ovog kontraverznog biznismena koji je, prema neformalnim saznanjima, i najzaslužniji zašto je istraživanje litijuma dobilo i svoju treću šansu na teritoriji Lopara.

Osnivači su bili Rautnerove firme preduzeća “Ar plane”, “R mercuri” i “The H” iz Slovenije te “AR plane” i “Yolle top invest” iz Laktaša, dok je osnivački kapital izosio čak 11,8 miliona maraka.

Ipak, u toku samog istraživanja u Loparama, Ar Core je preuzet od strane švajcarske firme Ar Core AG iz Švajcarske.

Bliske veze kontraverznih poduzetnika

Iako Routner ima više kompanija u BiH registrovanih na svoje ime, izvori ne isključuju da je i dalje povezan sa projektom u Loparama i švajcarskom firmom.

Prema informacijama portala novice.svet24.si iz više izvora, navodi se da je Rautner vlasnik kompanije AR Plane i da ima odlične veze u građevinskim, političkim ali i obavještajnim krugovima zemalja bivše Jugoslavije. Rautner se praktično ne pojavljuje u javnosti, a najčešće učestvuje, kako navodi svet24.si, u rizičnim, čak i špekulativnim poslovima, odnosno u poslovima „ispod radara”.

Zanimljivo je da je vlasnik jedne od firmi osnivača Ar Core i firma ““Yolle top invest” iz Laktaša, a vlasnik i odgovorno lice ove firme je Jozo Mikulić, dugogodišnji Rautnerov saradnik, kontraverzni preduzetnik.

Zanimljivo je da je Mikulićev blizak saradnik i Rok Gale. On je u aferi oko fiktivne preprodaje skoro 400 kg zlata optužen u svojstvu direktora zagrebačke firme Gold Box, koja je po tvrdnjama Državnog tužilaštva Hrvatske bila dio lanca za pranje novca. Gale je bio poznat i kao vlasnik najveće zaštitarske firme u BiH Gama osiguranje, a povezivan je i sa zloglasnim Ismetom Bajramovićem Ćelom i Fikretom Abdićem Babom, kao i nekadašnjim ministrom bh policije Alijom Delimustafićem, navode hrvatski mediji koji su se bavili aferom Gold Box. Mikulić i Gale su osnivači firme u Laktašima koja nosi isto ime “Gold Box” i koja je bila povezana sa aferom u Hrvatskoj.

Prema pisanju Slobodne Bosne, ime Roka Galea pojavljivalo se u crnim hronikama hrvatskih novina kao jednog od članova organizacije koja je u BiH prala desetine miliona eura tako što je novcem sumnjivog porijekla iz poreznih oaza otkupljivala zlato od hrvatskih građana i firmi.

U taj posao bili su, kako je pisao “Jutarnji list”, na neki način umiješani sin gradonačelnika Ljubljane Zorana Jankovića i brat današnjeg predsjednika Hrvatske Zorana Milanovića.

Sve se ovo dešavalo prije 2018.godine i dodjele saglasnosti za geološka istraživanja na teritoriji opštine Lopare.

Nije poznata informacija da li Rautner ili Mikulić trenutno imaju dodira sa projektom u Loparama, ali je činjenica da je priča oko litijuma u Loparama krenula upravo od ovog dvojca, u najmanju ruku, diskutabilne poslovne prošlosti, kao i da je resorno ministarstvo upravo njima dalo saglasnost za geološka istraživanja u Loparama.

Tokom godina mijenjala se vlasnička struktura i udio osnivačkog kapitala, kompanija koja trenutno vodi projekat je AR CORE ulaganja d.o.o. u Banjaluci a direktor je Vladimir Rudić, u vlasništvu Ar Core AG iz švajcarskog grada Cug.

Direktor Rudić u razgovoru sa nama ističe da je švajcarska firma Ar Core AG, koja je akcionarsko društvo, sada jedini i isključivi vlasnik bh kompanije Ar Core ulaganja iz Banjaluke.

“Ar Core nema kćerke firme, ima samo centrala u Banjaluci. Nemamo partnerske firme.  Ar Core AG kao švajcarska kompanija radimo vrlo transparentno. Mi smo akcionarsko društvo i registrovani u Švajcarskoj, a kompanija Ar Core d.o.o. u Banjaluci je ćerka firma tog akcionarskog društva u apsolutnom vlasništvu. Ne postoji nikakva veza između naše firme i političara u Srpskoj, niti imamo akcionare sa naših prostora. Radi se o internacionalnim investitorima i sve je transparentno“, ističe Rudić.

Litijum, bor, magnezijum ili kalijum?

Na stranici Evropskog instituta za litijum navodi se da je Ar Core AG  švajcarska junior rudarska kompanija i da je trenutno u procesu razvoja velikog projekta rudarstva i proizvodnje litijuma/bora u Bosni i Hercegovini. Geološko ležište je, kako se navodi, veliko i kompaktno, pogodno za uštedu na otvorenom rudarstvu.

U opisu projekta na zvaničnom sajtu nevladinog Evropskog instituta za litijum sa sedištem u Briselu stoji da prema prvim procenama sajt sadrži oko 2,4 miliona tona litijum karbonata i oko 33,1 miliona tona borne kiseline. Informacija od 2,4 miliona tona litijuma prisutna je i u prvim objavama u medijima a to je informacija koju je ArCore plasirao. Posljednje informacije govore o znatno manjim količinama, skoro za milion tona manje, odnosno 1,5 milion tona litijuma.

To nam je potvrdio i Vladimir Rudić.

“Po potvrđenim rezervama i onom što smo radili u istraživanjima konstatovali depozit od 1,5 miliona litijum karbonata. To nije konačna količina projekta, a to će kasnije, kako je to zakon propisao, da se mijenja, a mi očekujemo na više. Što se tiče učešća litijuma u kvantitativnoj strukturi cjelokupne mineralne strukture ležišta on je najmanje prisutan, odnosno najviše je prisutan magnezijum“, dodaje direktor Ar Core u BiH.

Nije jasno šta se to promijenilo za svega par mjeseci i kako su prvi rezultati drastično različiti od posljednjih informacija da je predviđena količina litijuma manja za skoro 40 odsto odnosno skoro milion tona litijum karbonata?!

Već u novembru 2023.godine objavljeno je da je ArCore zaključio strateško partnerstvo da kompanijom Rock Tech Lithium koja koja već ima potpisane ugovore sa kompanijom Mercedes-Benz Group AG.

Ar Core je u saopštenju, poslatom Bloomberg Adriji, naveo da je cilj njihove saradnje s Rock Tech Lithiumom da tu kompaniju pouzdano i dugoročno snabdijevaju litijumom iz Lopara.

U ARCORE-u ističu da su procjene da na području Lopara, pored nalazišta od 1,5 miliona tona litijum karbonata, ima i 14 miliona tona bora (B2O3), 35 miliona tona kalijuma (KCI) i čak 94 miliona tona magnezijum sulfata (MgSO4).

Ono što je zanimljivo da se u posljednje vrijeme, posebno od strane provladinih medija (RTRS, ATV, SRNA) ali i političara (Milorad Dodik, Petar Đokić), kao i predstavnika Ar Core u prvi plan trenutno gura impresivna količina magnezijuma pronađena u nalazištu u Loparama, odnosno skoro 100 miliona tona magnezijum sulfata, i na taj način, po mišljenju naših sagovornika, pitanje litijuma svjesno guraju u drugi plan, posebno u trenutku velikog interesovanja ali i negodovanja javnosti.

Ipak, neobično je da se u informaciji koju je Ministarstvo energetike i rudarstva dostavilo Opštini Lopare 31.oktobra 2023.godine, odnosno više od godinu dana nakon završenih istraživanja, uopšte ne spominje magnezijum?!

U informaciji se navodi da resorno ministarstvo Rješenjem broj : 05.04/310-484-4/22 od 15.3.2023. godine potvrđuju privrednom društvu Ar Core ulaganja doo Banjaluka rezerve B, Li, Na, K, Sr i prateće asocijacije elemenata ležišta “Lopare” u istoimenoj opštini, sa stanjem na dan 31.7.2022.godine.

Nevjerovatno, u najmanju ruku, zvuči podatak da resorno ministarstvo uopšte ne spominje magnezijum kojeg je ubjedljivo najviše pronađeno na ovom nalazištu prema istraživanju koje je sproveo Ar Core.

Stanovništvo Lopara i eko aktivisti većinski protiv rudarenja. A političari?

Lokacije na kojima je odobreno traženje litijuma, prema informacijama sa sajta Ministarstva energetike i rudarstva RS, su Lopare i Ugljevik ,a najviše lokacija sa litijumom se nalazi u okolini Zvornika, na obali rijeke Drine.

U pitanju je, najvjerovatnije, ista rudarska žila koja prolazi i kroz nalazište u Nedeljicama kod Loznice u Srbiji u okvoru projekta Rio Tinto.

Dragan Maksimović, novinar iz Banjaluke, smatra da je tema litijuma u Loparama u potpunosti jasna.

“Postoji namjera vlasti da se ide u projekat kopanja litijuma, što potvrđuju i afirmativno predstavljanje u javnosti ne samo od političkog vrha Republike Srpske, nego i medija koji su pod njihovim patronatom. Tome u prilog ide i zakon o geološkim istraživanjima koji je prošao javnu raspravu i na čiji tekst, osim udruženja koja se bave zaštitom prirode, nije bilo pretjerane zainteresovanosti. Izbacivanje lokalnih zajednica iz procesa donošenja odlukaza dodjele koncesija, samo pokazuje namjeru centralizacije ovog pitanja kako bi se lakše krenulo u realizaciju. Priča oko litijuma na Majevici u direktnoj je vezi sa litijumom u Gornjim Nedeljicama u Srbiji što bi, sada već čini mi se nije pitanje ako nego kada krene, bio jedan sistem za eksploataciju i preradu litijuma“, ističe Maksimović.

Prema mišljenju kritičara rudarenja, eko aktivista ali i eminentnih stručnjaka, iza svega se krije ne samo interes za profitom nego i nastojanje bogatih zemalja Zapadne Evrope da što bezbolnije prođu kroz energetsku tranziciju. U svemu tome stradale bi siromašne zemlje u predvorju Evropske Unije a u kojima se nalaze bogata rudna nalazišta.

BiH postaje rudnik Evrope a upravo je slučaj istraživanja i nastojanja otvaranja rudnika u Loparama primjer za to, smatra novinar Vladimir Šušak.

“Kao i u brojnim drugim slučajevima, osnovni problem je, po mom mišljenju, netransparentnost i isključivanje građana iz lanca odlučivanja iako su prvi na udaru mogućih štetnih posljedica. Tako se ponašaju investitori, a još gore, isto se ponaša vlast. Lokalno stanovništvo informišu kada je sve već u poodmakloj fazi, kada je ozbiljan novac već potrošen na istraživanja i koristi se kao argument da ‘više nema nazad’. Još licemjernije je forsiranje priče kao da će se u rudniku uzgajati cvijeće, a ne koristiti tehnologije štetne po životnu sredinu i zdravlje ljudi“, kaže Šušak.

Da je Evropa itekako zainteresovana za Projekat Lopare govore nam i izjave eminentnih evropskih političara na ovu temu, poput Petera Bejera (CDU), člana njemačkog Bundestaga i izvjestioca za transatlanske odnose i Zapadni Balkan.

“Ekološka i društvena kompatibilnost su ključni faktori za projekat i za ARCORE uopšte. Tokom faze proizvodnje, ARCORE će nastaviti saradnju s lokalnim i međunarodnim partnerima kako bi obezbijedio održivo i uzajamno korisno poslovanje koje će ARCORE učiniti važnim igračem na globalnom tržištu resursa“, izjavio je Bejer.

“Litijum će uskoro biti još važniji od nafte i gasa“, rekla je i šefica Evropske komisije Ursula von der Lajen u obraćanju o stanju u Uniji u septembru 2022. godine.

Zakon o kritičnim sirovinama (The Critical Raw Materials Act – CRMA) koji uključuje plan za povećanje kapaciteta EU za ekstrakciju i rafinaciju usvojen je formalno od strane Evropskog parlamenta 12. decembra 2023. i očekuje se da će Savjet usvojiti akt u prvom kvartalu 2024. Cilj je ne samo da se diversifikuje uvoz kritičnih sirovina u EU, već i da se poboljša kapacitet za praćenje i ublaže rizici od prekida lanca snabdevanja.

Iz Ar Core naglašavaju da je projekat Lopare podržalo nekoliko evropskih instituta za sirovine i Evropski institut za litijum (eLi), kao i Njemačka agencija za mineralne resurse (DERA).

Zanimljivo je da se od 20 projekata za eksploataciju litijuma u Evropi među kojima je i projekt u Loparama, čak osam nalazi u Srbiji.

Nedeljice (ni)su Lopare

Javnost u BiH sa pažnjom je pratila dešavanja oko preduzeća Rio Tinto i najavljenog otvaranja rudnika litijuma u Nedeljicama kraj Loznice u susjednoj Srbiji. Ipak, dogodilo se nezapamćeno nezadovoljstvo građana projektom Rio Tinta u dolini rijeke Jadar a koje je erumpiralo mnogobrojnim protestima na ulicama Beograda i drugih gradova Srbije, što je na kraju rezultovalo odlukom Vlade Srbije da 20. januara 2022. godine ukine Uredbu o utvrđivanju prostornog plana područja posebne namjene za realizaciju projekta “Jadar”.

Projekat za koji se mislilo da je obustavljen, u 2024.godini dobija naznake ponovnog “oživljavanja” a najavljuje se da će nova Vlada Srbije odlučivati  o projektu koji podrazumeva da Rio Tinto eksploatiše litijum na zapadu Srbije. To se sve, zanimljivo, poklapa i sa aktivnostima sa ove strane Drine, svega 60 kilometara od Nedeljica.

Vladimir Rudić kaže da Rio Tinto i Ar Core nemaju dodirnih tačaka osim zajedničkih neprijatelja.

“Jedina veza Ar Core i Rio Tinta u Srbiji je da iste plaćeničke grupacije napadaju i nas i njih. Mislimo na one interesne grupe koje promovišu određene agende na način da se predstavljaju kao ekolozi i pričaju informacije koje nemaju veze sa projektom. Jasno je da ti ljudi rade za nečije interese, a koji idu na štetu razvoja novinarstva u Republici Srpskoj“, ističe Rudić.

Jedna od najspornijih stvari koju ekolozi naglašavaju generalno u rudarenju jesu niske naknade a, sa druge strane, i “gledanje kroz prste” nadležnih inspekcija upravo kompanijama koje se bave geološkim istraživanjima a posebno onima koje se uveliko bave eksploatacijom ruda.

Snježana Jagodić Vujić iz Udruženja Eko put kaže da način rudarenja litijuma ne garantuje da neće doći do izlivanja zagađenih tečnosti u prirodu i da to, naposlijetku neće zagaditi podzemne vode.

“Apsolutno nemaju nijedan mehanizam kojim bi mogli da garantuju građanima da neće doći do toga” , tvrdi Jagodić Vujić.

“Nepoznanica je u kojoj mjeri će biti nanesena šteta, a kakva je ekonomska korist, ali moje mišljenje je da te rizike treba da odvažu i odluče oni kojih se to direktno tiče, a to su građani. Posebno lokalni stanovnici. Da li su voljni da zdravljem plate cijenu ekonomske koristi? Kakvu će uopšte korist imati kao pojedinci i lokalna zajednica? Mogu li vjerovati institucijama da će ih zaštititi ukoliko se ne ispoštuju “dobre namjere” investitora? Na žalost, na nivou razvijenosti društva na kojem smo, djeluje mi da će se njih najmanje pitati. A mnogi primjeri govore da su inspekcijski, represivni i drugi organi po pravilu na strani investitora, a ne onih zbog kojih postoje“, ističe novinar Vladimir Šušak.

Prema Zakonu o koncesijama Republike Srpske za korištenje mineralnog resursa za metalične mineralne sirovine je propisana koncesiona naknada u iznosu od pet posto prihoda iz obavljanja koncesione djelatnosti, na godišnjem nivou, a uplaćuje se i jednokratna naknada za dodjelu prava u iznosu od 0,5% na predviđena kapitalna ulaganja. To javnost percipira kao izuzetno nisko u odnosu na ono šta koncesionar dobija i uz to često ne poštuje ekološke standarde i na šta nadležne inspekcije najčešće “žmire”, a najbolji primjeri za to su rudnici u Bistrici i Mednoj.

O problemu rudnika u Mednoj na javnoj raspravi o izmjeni zakona o geološkim istraživanjima govorio je Sergej Milanović odbornik u Skupštini Mrkonjić Grada kada je i javnost ali i predstavnike Ministarstva energetike i rudarstva RS upozorio na niz nepravilnosti i ekološke katastrofe koju je ovaj rudnik uzrokovao.

Svoje jasno “ne” za rudarenje litijuma iskazali su mještani Lopara na tribini održanoj 10. decembra 2023. godine u prepunom lokalnom Domu kulture u organizaciji Ekološkog udruženja Eko Put iz Bijeljine u saradnji sa Eko BiH mrežom.

“Eksploatacija litijuma je pogubna po životnu sredinu, poručili su zagovornici zdrave životne sredine na tribini “Uticaji rudarenja litijuma na životnu sredinu i zajednice”.

“Postoji više načina vađenja rude i proizvodnje litijuma, pa je za konačan sud neophodna studija”, poručili su neki od učesnika rasprave.

“Borićemo se svim silama da sačuvamo našu djedovinu, svoje grobove. Ako treba motkama ćemo se tući”, rekao je  mještanin Lopara Slobodan Aleksić.

“Litijum se eksploatiše u pustinjama Amerike, Kine i Australije upravo zato što je tehnologija ekstrakcije litijuma pogubna po životnu sredinu”, navela je dr Dragana Đorđević, naučni savjetnik na Univerzitetu u Beogradu.

Profesor Rudarsko-geološkog fakulteta iz Tuzle Tihomir Knežiček je rekao da je bitna stavka u priči oko rudarenja litijuma i sama prerada, odnosno da li će se litijum obrađivati pored samog kopa u Loparama  ili će se iskopana obrađivati na nekim drugim lokalitetima.

Iz Ar Core naglašavaju da su tokom cijelog projekta istraživanja blisko sarađivali sa opštinom Lopare i vlastima u RS i u okvoru procesa propisanog zakonom.

“To je omogućilo nezavisno, pravno osigurano istraživanje prema najvišim geološkim i ekološkim standardima. ARCORE AG ovim putem potvrđuje pozitivan stav svih relevantnih institucija u Republici Srpskoj i njihovu punu podršku razvoju projekta Lopare”, naglašavaju u ARCORE AG.

Vladimir Rudić iz Ar Core nam je u izjavi rekao da će obrada litijuma i ostalih ruda biti ekološki prihvatljiva, ukoliko do otvaranja rudnika dođe.

“Vrlo je jasan način naše metode geološke prerade rude, a to je ektrakcija rude površinskim kopom površinskih stijena. Neće biti nikakvih upumpavanja kiselina ili vode pod zemlju. Iskopavanje i tehnološka prerada rude biće obavljana u zatvorenim fabričkim i industrijskim pogonima, zatvorenog ciklusa, bez doticaja zemljišta i vode, gdje će ciklusi u kojima budemo prerađivali našu rudu biti u potpunosti nezavisni kada je u pitanju životna sredina i koristeći dodatne mehanizme kontrole mi ćemo upravo da obezbjedimo u potpunosti bezbjednu ekstrakciju”, kaže Rudić.

“Društvo i zajednica bi trebalo da se razvijaju u smjeru proizvodje zdrave hrane i da sačuvamo našu vodu da bude zdrava i čista. Danas, sutra, možda će cijela BiH postati jedan veliki rudnik. Pitanje je da li to želimo? Stariji su još malo tu, ali šta će ovi mladi, šta će oni koji će tek sutra krenuti da žive”, navodi Snežana Jagodić Vujić ispred Ekološkog udruženja “Eko put”.

Tihomir Dakić iz Centra za životnu sredinu naziva moguća iskopavanja “suludim” jer će ih raditi privatna kompanija.

“Građani od toga neće imati ništa kao ni Republika Srpska, jer su koncesione naknade mizerne. Ko kopa? Republika Srpska nema veze sa kopanjem litijuma, već daje dozvolu da se po njoj radi od strane privatnih firmi. Istraživanje se završi, informacije se prodaju, vjerovatno ulazi druga firma da kopa i to je to“, ističe Dakić i dodaje da je “simptomatična i preterana zainteresovanost stranih ambasada u BiH u ovim procesima“.

Poslanik Liste za pravdu i red Nebojša Vukanović kaže da se sve radilo iza očiju javnosti, da su davali saglasnost bez potrebnih dozvola, a da je narod doveden pred svršen čin.

„Protiv smo, ne zato jer smo protiv razvoja tog kraja, nego što se rudarenje vrši kao u Zimbabveu i Sudanu. Ne interesuju ih posledice, renta je minimalna a korist može imati samo par tajkuna“, kaže Vukanović.

Litijum u Loparama uzrokovao je i trvenje unutar SDS-a, najveće opozicione stranke u RS, jer su vodeći ljudi Bijeljine (Ljubiša Petrović) i Lopara (Rado Savić) ušli u otvoreni sukob na društvenim mrežama po ovom pitanju. Predsjednik SDS Milan Miličević je smirio strasti tako što je sjednica Glavnog odbora ove stranke održana upravo u Loparama. Načelnik Lopara Rado Savić je odlučio da jasno stane protiv iskopavanja litijuma pa je tako 15. februara ove godine u tom gradiću održan protest koji je označio i početak peticije za obustavu projekta koji se odnosi na otvaranje rudnika litijuma.

Protestu je prisustvovalo preko 1500 građana, uglavnom mještana Lopara, a peticiju je za sedam dana podržalo preko 3700 potpisnika.

Načelnik Opštine je peticiju predao 22. februara na protokol Narodne skupštine RS, a narodnim poslanicima upućen je i tekst deklaracije o protivljenju.

Kao dodatni argument mještani vide i u činjenici da je  Majevica prema prostornom planu Republike Srpske od 2015. do 2025. godine predviđena da bude zaštićena kao “Park prirode”, o čemu još nema zvanične odluke vlasti u Srpskoj.

Sa tim se slaže i mještanka Lopara  Andrijana Pekić-Tešanović i članica udruženja Čuvari Majevice.

“Sva ova geološka istraživanja su prošla neopaženo od strane javnosti, a 2018.godine po tadašnjem važećem Zakonu o geološkim istraživanjima trebale su da budu javne rasprave o ovom pitanju i o tome su trebali da se pitaju i građani a ne da se samo donose odluke na nivuo vlasti. Ovdje je sporno što su upitne i te dozvole koje su dobili predstavnici kompanije Ar Core zato što mi imamo saznanja da nije ispoštovana procedura, ni na lokalnom, ali ni na entitetskom nivou.

Nama se iz te firme plasiraju informacije da su istraživanja sprovedena po najvišim ekološkim standardima ali mi imamo dokaze da se kod pojedinih ljudi u blizini tih lokacija na kojima je vršeno istraživanje došlo do presušivanja nekih bunara a u pojedinim je pronađeno nekoliko otvrovnih supstanci a među njima i mangan i sada ta voda više nije za piće. I sad možete misliti kada je takvo stanje u istraživanjima, kakvo bi stanje bilo kada bi se ovdje otvorio rudnik“, pita Andrijana Pekić-Tešanović.

Ona dodaje da bi otvaranjem rudnika mogla biti ugrožena i priroda na Majevici, ali i okoline putem vodosistema koji je na ovom području poprilično razgranat i bogat.

Ona smatra da rudarske kompanije dolaze u Republiku Srpsku i BiH jer je ovdje jedna od najnižih rudnih renti na svijetu.

“A sve je, na žalost, i lako dostupno upravo zbog velike stope korupcije u našem sistemu vlasti na svim nivoima”, dodaje Pekić-Tešanović.

Sa Andrijanom smo obišli i jednu od mnogobrojnih lokacija na kojima su vršena istraživanja, a koja je ujedno jedna od najbližih samom centru Lopara, na svega kilometar i po udaljenosti od samog centra Lopara.

Vladimir Rudić iz firme Ar Core peticiju i protivljenje mještana vidi kao manipulaciju lokalnih političara.

“Peticija ima isključivo za cilj skupljanje jeftinih poltičkih poena zloupotrebom građana i neopravdanim sijanjem straha i panike. Lokalni političari u nedostatku argumenata pokušavaju da obezbjede podršku za predstojeće lokalne izbore na način da koriste nas kao sredstvo, odnosno promovišući našu firmu kao firmu koja se bavi aktivnostima koje nisu zdrave i koje ugrožavaju životnu sredinu što u potpunosti nije tačno. Mi u javnosti pokazujemo i dokazujemo činjenicama i dokazima da ćemo raditi bezbjedno ovaj posao. Jedini u ovome će ispaštati građani koji su zloupotrijebljeni i kojima su plasirane lažne informacije“, dodaje Rudić.

Da u svemu ima dijela odgovornosti i samih mještana, ili barem pojedinaca, ističe novinar Dragan Maksimović.

“Od krivice međutim ne treba amnestirati stanovništvo, koje, vidjeli smo na bezbroj primjera ekspoloatacije uglja u BiH, tek nakon što proda zemljište, shvati na kakvu je ‘rudu’ naišlo, a tada je kasno. Najbolji primjer je upravo Zapadna Srbija, gdje je investiror sa lakoćom pokupovao zemljište, pa se na kraju bune ili oni koji su dobili malo ili oni koji nisu dobili ništa, a osuđeni su da žive u blizini nekog od rudnih kopova“, zaključuje Maksimović.

Ministar industrije, energetike i rudarstva RS-a Petar Đokić 15. februara ove godine je izjavio za Radio Slobodna Evropa da kompanija “Arcore AG” nije podnijela zahtjev za dodjelu koncesije u cilju eksploatacije, te da u ovom trenutku “ne postoje ni formalni uslovi da se vodi koncesoni postupak“.

Ar Core počev od dana objavljivanja ovog teksta ima rok da u manje od 5 mjeseci (31.jul) podnese zahtjev o eksploataciji prema Vladi RS, odnosno resornom ministarstvu. Naime, prema važećem Zakonu o geološkim istraživanjima RS, Ar Core, kao nosilac geoloških istraživanja na Majevici, ima to isključivo pravo i taj tok ističe posljednjeg dana jula 2024.godine.

Iako je nedavno Milorad Dodik, višedecenijska alfa i omega vlasti u Republici Srpskoj i BiH, rekao da će o Loparama odlučivati struka, samo će neupućeni povjerovati u to da konačnu riječ o eksploataciji litijuma neće donijeti političari.

Do tada, mještanima Lopara ostaje neizvjesnost.