Piše: mr. sc. Belma Nahić
Termin biološka raznolikost prvi put je upotrijebio Thomas Lovejoy 1980. godine i definisao ga kao „ukupnu raznolikost živih bića na planeti Zemlji“, dok se pojam biodiverzitet prvi put spominje 1986. godine u izvještaju za Američki forum koji je pripremio entomolog E. O. Wilson. Biodiverzitet obuhvata raznolikost oblika i pojava te funkcija živih organizama, kao i evolucionu prilagodbu organizama na promjene uvjeta životne sredine. Usljed kontinuirane borbe s pandemijom virusa korona i ove godine se Dan biodiverziteta obilježava online kampanjom.
Prema Global Biodiversity Assessiment biodiverzitet se može proučavati na tri nivoa:
- diverzitet gena (populacije, individue, hromosomi, geni, nukleotidi),
- diverzitet vrsta (carstvo, filum, porodica, rod, vrsta, podvrsta, populacija) i
- diverzitet ekosistema (biomi, bioregije, pejzaži, ekosistemi, habitati, populacije).
Pored navedena tri nivoa, veoma bitan aspekt čini i kulturni diverzitet te humane interakcije na svim nivoima.
Procjenjuje se da na planeti Zemlji živi između pet do sto miliona vrsta, dok ih je do danas opisano tek oko dva miliona. Međutim, antropogeni uticaji svakodnevno doprinose smanjenju gustina populacija ili potpunom nestanku kako biljnih, tako i životinjskih vrsta. Ovaj problem prepoznat je još 1992. godine kada je prihvaćen dogovoreni tekst o Konvenciji o biodiverzitetu u Najrobiju (22.5.). U junu iste godine 168 država, među kojima je i Bosna u Hercegovina, usvojile su i potpisale Konvenciju u Rio de Ženeiru, u cilju sprječavanja nestanka biljnih i životinjskih vrsta te njihovih habitata.
Biodiverzitet Bosne i Hercegovine
Bosna i Hercegovina se odlikuje visokim stepenom biodiverziteta i endemizma. Prema dokumentu „Biodiverzitet i ekosistemski servisi BiH“, atributi biološke i pejzažne raznolikosti naše zemlje se ogledaju kroz „visok stepen genetičke, specijske i ekosistemske raznolikosti, visok stepen očuvanosti cjelina pejzažne raznolikosti od evropskog i globalnog značaja, značajan stepen promjena u odnosu na disribuciju i sastav klimatogenih ekosistema ali i izražen trend gubitka biološke i pejzažne raznolikosti koji je uslovljen širokim spektrom antropogenih faktora“.
Kada govorimo o statističkim podacima, u sklopu diverziteta flore (papratnjača,cmahovina i sjemenjača) do sada je evidentirano 5134 taksi. Bogatstvo gljiva se procjenjuje na 15.000 do 20.000 vrsta, a do sada su identificirane oko 552. Bosna i Hercegovina ima izrazito visok diverzitet različitih životinjskih skupina, ali nažalost, i pored uloženog truda i napora zoologa, još uvijek postoji problem sistematizacije, inventarizacije i objedinjavanja tih podataka.
Zbog toga ćemo spomenuti pojedine bolje istražene faunističke skupine. Fauna riba broji 119 ribljih vrsta. Diverzitet vodozemaca je predstavljen sa više od 20 vrsta, dok su gmizavci predstavljeni sa 38 vrsta. Diverzitet ptica je jedan od najbolje istraženih i do danas broji 349 zabilježenih vrsta, dok diverzitet sisara bilježi 85 vrsta. Kada govorimo o diverzitetu beskičmenjaka možemo navesti diverzitet vilinih konjica koji broji 64 vrste, vodenih cvjetova predstavljen s 58 vrsta i tulara sa čak 215 vrsta. Unatoč visokom biodiverzitetu, BiH odlikuju i mnogobrojni pritisci koji negativno djeluju na isti. Među njima se izdvajaju:
- konverzija staništa
- pretjerana eksploatacija prirodnih resursa
- razvoj energetskog sektora zasnovanog na upotrebi neobnovljivih izvora i hidroelektrana
- zagađenje
- unos i širenje invazivnih vrsta
- nekontrolisana i ilegalna sječa šuma
- klimatske promjene
Mi smo dio rješenja
Glavni prospekt ovogodišnje kampanje za zaštitu biodiverziteta jeste da smo i mi dio rješenja. Načini na koji možemo doprinijeti očuvanju biodiverziteta, primarno BiH ali i globalno, jeste da ako aktivno i direktno vršimo bilo koji od gore navedenih pritisaka na biodiverzitet da to u potpunosti zaustavimo. Educirati se o pritiscima na biodiverzitet u BiH i shodno tome mijenjati svoje navike i djelovanje ako one doprinose njegovom ugrožavanju. Prijaviti nadležnim organima probleme koje primjećujemo u svojoj zajednici te aktivno učestvovati u njihovom rješavanju. Podržati i uključiti se u rad lokalnih, državnih i globalnih organizacija i samostalnih naučnika koje se bave zaštitom i očuvanjem biodiverziteta. A ako posjedujete istraživački duh i želite doprinijeti prikupljanju podataka o rasprostranjenju diverziteta u BiH, možete se priključiti Biologer platformi koja je „osmišljena kao digitalni sistem prikupljanja podataka o rasprostranjenosti vrsta. Ova platforma dostupna je svima i svi mogu da učestvuju u kreiranju baze rasprostranjenosti vrsta. Ideja je da svako ko ima telefon može da slika biljku ili životinju i da pošalje podatke u bazu, a ako ne zna o čemu se radi, urednici baze će odgonetnuti vrstu. Baza time dobija novi podatak, a autor fotografije će znati šta je slikao u prirodi.“
Reference:
Barudanović, S., Macanović, A. & Mašić, E. (2016). Biodiverzitet i ekosistemski servisi Bosne i Hercegovine.
https://www.fmoit.gov.ba/upload/file/okolis/Izvje%C5%A1%C4%87e%20o%20stanju%20okoli%C5%A1a%20u%20BiH.pdf
https://husovic.files.wordpress.com/2015/03/biodiverzitet-faune-u-bih.pdf
https://www.cbd.int/
http://www.biolog.ba/156-biologer-zajednica-od-sada-i-u-bosni-i-hercegovini.html?fbclid=IwAR0mxI42PbXkIvOx3KgL-h3pYOr98J8cVohEx14Vo250dsg7DyNU9JLJarE
